Spółka jawna, obok spółki cywilnej, jest najprostszą formą prowadzenia działalności gospodarczej wśród spółek osobowych powstałych na bazie kodeksu spółek handlowych. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy jej charakterystykę, proces założenia, a także wady i zalety.

Czym jest spółka jawna?

Spółka jawna to kolejna opcja prowadzenia działalności gospodarczej, jaką daje polskie prawo. Należy do spółek osobowych, aczkolwiek w odróżnieniu od spółki cywilnej regulują ją przepisy kodeksu spółek handlowych. Natomiast podobnie jak ona nie posiada osobowości prawnej. Ma jednak zdolność prawną, dzięki czemu może uczestniczyć w stosunkach cywilno-prawnych. Daje to jej możliwość własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Co więcej, posiada podmiotowość prawną. Oznacza to, że jest podmiotem odrębnym od swoich wspólników. Daje to dodatkowe możliwości dla firmy. Spółka jawna może być samodzielnie podmiotem stosunków prawnych (w szczególności może być stroną umów), jak również stroną postępowań sądowych i administracyjnych. Działa w momencie wpisu do Krajowego Rejestru Spółek (KRS). Jej definicja zawarta jest w art. 22 kodeksu spółek handlowych:

Istotnym aspektem w przeciwieństwie do spółki cywilnej jest to, że po śmierci wspólnika istnieje możliwość nabycia praw do udziałów w spółce. Jest to tzw. sukcesja, dzięki której działalność może być przekazana członkowi najbliższej rodziny i kontynuowana. Spółka jawna często stanowi bazę dla bardziej rozbudowanych rodzajów prowadzenia działalności gospodarczej – spółki partnerskiej, komandytowej czy komandytowo – akcyjnej.

Charakterystyka spółki jawnej

Spółka jawna różni się nieco od pozostałych typów spółek. Przede wszystkim w zakresie sposobu zawarcia umowy, wniesienia kapitału zakładowego, odpowiedzialności wspólników czy warunków prowadzenia księgowości. Ta forma prowadzenia działalności gospodarczej wybierana jest zarówno przez osoby fizyczne, prawne, jak i jednostki organizacyjne.

Nazwa spółki

Spółka jawna ma własną nazwę, co oznacza, że prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Musi ona zawierać nazwiska lub firmy (w zależności czy to osoba prawna, czy fizyczna) wszystkich wspólników. Oprócz tego powinna mieć dodatkowe oznaczenie – “spółka jawna”. W obrocie gospodarczym dopuszczalne jest stosowanie skrótu w nazewnictwie. Jest to istotny aspekt formalny, ponieważ jeżeli podmiot w swojej nazwie nie będzie spełniał powyższych wymogów, wspólnicy po wniesieniu wniosku o rejestrację zostaną wezwani przez sąd do usunięcia braków formalnych w terminie 7 dni od dnia doręczenia wezwania.

Umowa spółki

Na wstępie warto zaznaczyć, że umowa spółki jawnej nie musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. Wyłączeniem jest sytuacja, w której wspólnicy wnoszą aport w postaci nieruchomości. Wspólnicy zawierają umowę między sobą w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Musi ona zawierać szereg formalnych informacji, które określają tożsamość spółki i przedstawiają zakres jej działalności. Należy również pamiętać o tym, że od wniesionego wkładu, o którym mowa jest w umowie spółki jawnej, trzeba odprowadzić podatek od czynności cywilnoprawnych. W przeciwieństwie do spółki cywilnej, gdzie wszelkie czynności muszą załatwiać wspólnicy, w spółce jawnej obowiązek ten jest po stronie spółki, a nie po stronie wspólników. Oznacza to, że podatek musi zapłacić sama spółka i wynosi on 0,5% od wartości wkładów. Co więcej, umowa spółki jawnej powinna również określać wkład wnoszony do niej. Umowa spółki jawnej musi zawierać:

• nazwę firmy lub firm;
• oznaczenie firmy spółki jawnej;
• adres siedziby spółki;
• informacje o wspólnikach spółki jawnej wraz ze wskazaniem wnoszonych przez nich wkładów;
• informacje o przedmiocie działalności spółki zgodnie z klasyfikacją PKD;
• czas trwania spółki jawnej, jeśli został określony.

Wspólnicy i ich odpowiedzialność

Wspólnikami spółki jawnej mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, w tym inne spółki handlowe, którym przysługuje zdolność prawna. Istotnym elementem odróżniającym spółkę jawną od cywilnej jest to, że wraz z przystąpieniem do niej, wspólnicy muszą wnieść wkład. Jest to obowiązkowe kryterium podczas zakładania spółki. Wkład własny może mieć postać pieniężny bądź niepieniężny. W przypadku wkładu niepieniężnego mogą to być świadczenia pracy lub innych usług, a także wartości ruchome oraz nieruchomości przeniesione na rzecz spółki. Każdy wspólnik za zobowiązania spółki odpowiada w sposób solidarny, osobisty i nieograniczony.

W tym aspekcie odpowiedzialność wspólników ma tzw. charakter subsydiarny, co oznacza, że wierzyciel spółki jawnej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna. W praktyce w pierwszej kolejności wierzyciel prowadzi egzekucję z majątku firmy, a następnie po jej niepowodzeniu, może przejść do egzekucji z majątku wspólnika. Odpowiedzialność ta nie dotyczy zobowiązań, które powstały przed wpisem spółki do rejestru. Natomiast wspólnicy przystępujący do niej po jej utworzeniu, będą odpowiadać za jej zobowiązania powstałe przed dniem przystąpienia.

Prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki

Zgodnie z ogólną zasadą każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. W tym aspekcie nie ma znaczenia to, jaki status ma wspólnik. Sprawami spółki jawnej może zajmować się zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. Zmiany w tym zakresie może jednak regulować umowa spółki. W jej myśl do prowadzenia spraw spółki jawnej może być wyznaczona jedna osoba, a reszta wspólników może być wyłączona z tego obowiązku.

Podobna sytuacja wygląda w przypadku reprezentacji spółki. Prawo to przysługuje każdemu wspólnikowi, o ile umowa nie stanowi inaczej. Zatem każdy wspólnik może samodzielnie reprezentować spółkę. Tak samo, jak w aspekcie prowadzenia spraw, także i tutaj istnieje możliwość wyłączenia niektórych wspólników od prawa do reprezentowania spółki. Jednak wymagana jest przy tym zgoda wszystkich wspólników. Istotnym elementem reprezentacji jest to, że spółka jawna może być reprezentowana także przez osoby, które nie są jej wspólnikami. Jednak żeby tak było, takiej osobie musi zostać udzielone przez wspólnika imienne pełnomocnictwo.

Obowiązek płacenia podatku VAT

Spółka jawna sama w sobie jest podatnikiem VAT, w momencie, kiedy nie podlega warunkom zwolnienia przedmiotowego i podmiotowego. Oznacza to, że spełniając określone kryteria, może zostać zwolniona z obowiązku płacenia podatku VAT. Zwolnienie podmiotowe jest dla spółek, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Natomiast zwolnienie przedmiotowe dotyczy określonych rodzajów działalności usługowej, np. edukacyjnej, finansowej czy medycznej. Jest ono możliwe jedynie wtedy, kiedy świadczone usługi należą do usług zwolnionych z VAT.

Jednak nie wszyscy przedsiębiorcy mogą skorzystać z tego typu zwolnień. W przypadku spółek, u których roczny limit obrotu sprzedaży przekroczył kwotę 200 000 zł, wówczas nie podlegają one zwolnieniu. Również spółkom prowadzącym usługi prawnicze, w zakresie doradztwa czy jubilerskie nie przysługuje prawo do zwolnienia z podatku VAT. Dotyczy to także podatników, którzy sprzedają tereny budowlane, nowe środki transportowe czy towary objęte podatkiem akcyzowym. Co więcej, wykluczone są również spółki, które nie posiadają siedziby prowadzonej działalności gospodarczej na terytorium kraju.

Należy jednak pamiętać o tym, że zwolnienie z podatku VAT nie oznacza, że spółka jawna (podatnik) została definitywnie zwolniona z płacenia tego podatku. Ma ona obowiązek prowadzenia uproszczonej ewidencji sprzedaży, ponieważ gdy zostanie przekroczony próg zwolnienia z VAT, wówczas powinna zarejestrować się do podatku VAT.

Podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych. Tutaj podatnikami są wyłącznie poszczególni wspólnicy (osoby fizyczne płacą PIT, a osoby prawne – CIT). Jednak w sytuacji, w której wspólnikami w spółce jawnej są inne spółki prawa handlowego (osobowe lub kapitałowe), wówczas staje się ona podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych CIT. Natomiast w momencie, kiedy wspólnika spółki jawnej są osoby fizyczne, wówczas są oni zobligowani do płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych, czyli podatki PIT. Innym wymogiem, który klasyfikuje spółkę jako podatnika podatku CIT, jest posiadanie siedziby lub zarządu spółki w Polsce. Wspólnicy spółki jawnej w zależności od tego czy są osobami fizycznymi, czy prawnymi mają możliwość wyboru odpowiedniej formy opodatkowania.

Formy opodatkowania

W przypadku osób fizycznych do wyboru są następujące formy opodatkowania:

• na zasadach ogólnych — jest to najczęściej stosowana przez przedsiębiorców forma opodatkowania. Polega na opodatkowaniu dochodu (a nie przychodu) według dwustopniowej skali. Od uzyskanego dochodu odprowadzany jest podatek w wysokości 17% (do kwoty 85 528 zł.) i 32% (14.539 zł 76 gr + 32% nadwyżki ponad 85.528 zł.). W przypadku rozliczania się na zasadach ogólnych podatnik jest obowiązany prowadzić księgę przychodów i rozchodów, w której ewidencjonuje swoje przychody i rozchody. Ten sposób rozliczania się z zysków ma wiele zalet, gdyż w ramach prowadzenia firmy można korzystać z ulg podatkowych;
• podatek liniowy — wartość podatku wynosi 19%. W przypadku podatku liniowego przedsiębiorca opodatkowuje dochód (przychody – koszty). Istotną różnicą w tym przypadku jest stałe opodatkowanie bez względu na to, jakiej wysokości dochody będzie generować jednoosobowa działalność gospodarcza;
• ryczałt od przychodów ewidencjonowanych — ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jest dość specyficzną formą opodatkowania, w przypadku której przedsiębiorca nie może pomniejszyć osiąganych przychodów o poniesione koszty podatkowe. Opodatkowany w tym wypadku jest jedynie przychód bez kosztów jego uzyskania. Wybiera się jedną spośród kilku stawek: 2%, 3%, 5,5%, 8,5%, 10%, 12,5%, 15%, 17%. Jednak, aby móc rozliczać się według tej formy, muszą ją wybrać wszyscy wspólni.

Księgowość

Spółka jawna może prowadzić uproszczoną księgowość pod jednym warunkiem — przychody netto nie mogą przekroczyć 2 mln euro w danym roku. Jeśli to nastąpi, spółka ma obowiązek prowadzenia pełnej księgowości. Poza tym, w spółce można prowadzić ewidencję księgową w kilku postaciach:

• podatkowa księga przychodów i rozchodów (KPiR – dla osób fizycznych);
• pełna księgowość;
• ewidencja przychodów, jeżeli wspólnicy wybrali opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.

Obowiązki wobec ZUS

Podobnie, jak w przypadku spółki cywilnej, wspólnicy spółki jawnej będący osobami fizycznymi mają obowiązek płacić składki ZUS we własnym imieniu i zakresie. Istotnym aspektem w przypadku spółki jawnej jest to, że przy rejestracji nie trzeba jej zgłaszać osobno do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Informacja o zarejestrowaniu spółki jawnej zostaje przekazana przez KRS i Urząd skarbowy automatycznie do ZUS, a ten dokonuje rejestracji w systemie.

Spółka jawna — proces rejestracji

Proces rejestracji spółki jawnej jest stosunkowo prosty. Trzeba zaznaczyć, że może ona powstać w dwojaki sposób — pierwotny i poprzez przekształcenie spółki cywilnej. Należy także wiedzieć, że nie jest możliwe zawarcie jednoosobowej spółki jawnej, a jej wspólnikiem nie może być spółka cywilna, która nie posiada podmiotowości prawnej. Ponadto, spółka jawna wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).

Założenie nowej spółki jawnej

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). W praktyce oznacza to, że dopiero od tego momentu rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej. Również po dokonaniu rejestracji staje się podmiotem praw i obowiązków. Założenie nowej spółki jawnej jest stosunkowo proste. W tym celu potrzebne jest w pierwszej kolejności zawarcie umowy spółki. Może ona zostać zawarta w formie pisemnej lub za pośrednictwem elektronicznego systemu S24. Spółka jawna podlega rejestracji wyłącznie w sposób elektroniczny (zmiana weszła w życie od 1.07.2021 r.). Dokonuje się tego za pośrednictwem Portalu Rejestrów Sądowych.

Po dokonaniu rejestracji należy jeszcze złożyć zgłoszenie do urzędu skarbowego, a także założyć rachunek bankowy w celu prowadzenia spółki. Następnie spółka musi zgłosić dane uzupełniające do urzędu skarbowego, które nie były wymagane we wniosku przy rejestracji. Należą do nich na przykład numeru rachunków bankowych pracowników czy inne szczegółowe dane kontaktowe. Dane te otrzymuje ZUS, GUS i urząd skarbowy. Spółka jawna ma obowiązek podać te informacje tuż po rozpoczęciu działalności w terminie 7 dni (dane dla ZUS) i 21 dni (GUS i urząd skarbowy) od dnia rejestracji spółki w KRS. Ponadto każdy przedsiębiorca ma swój NIP i REGON, które są nadawane automatycznie przy rejestracji spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Spółka jawna — zalety

Największą zaletą spółki jawnej jest możliwość dziedziczenia praw do udziałów w niej, czyli tzw. sukcesja. Oznacza to, że po śmierci wspólnika firma może nadal istnieć poprzez przekazanie praw do niej. Umowa spółki umożliwia wstąpienie spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. Kolejną zaletą jest prostota w założeniu. Dzięki zmianom w ustawie, założenie spółki jawnej odbywa się wyłącznie w sposób elektroniczny, co pozwala zaoszczędzić czas i zwiększa komfort. Innym plusem są niskie koszty założenia i możliwość wyboru formy opodatkowania, a także prowadzenia uproszczonej księgowości. Dodatkowym atutem jest również to, że wkład do spółki może mieć postać niepieniężną. Oznacza, że na założenie jej nie trzeba mieć własnych środków pieniężnych.

Spółka jawna — wady

Spółka jawna ma też swoje wady z punktu widzenia przedsiębiorcy. Przede wszystkim założenie jej wymaga rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, co generuje koszty związane z tym procesem. Ponadto wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, więc ryzyko ponoszenia odpowiedzialności za błędy wspólnika w spółce jawnej jest dość wysokie.